آب و هواشناسی
قاسم عزیزی؛ سارا نظیف؛ فائزه عباسی
چکیده
دریاچه ارومیه یکی از مهمترین و ارزشمندترین زیستبومهای آبی ایران است که در حال حاضر در شرایط بحرانی قرار گرفته و تغییرات زیادی در ویژگیها و عملکردهای آن بهوجود آمده است که افت تراز آب، کاهش بسیار شدید مساحت دریاچه و افزایش شوری آب، ازجمله این موارد است. هدف این مقاله، شناخت بهتر فرایندهای مؤثر بر نوسانات تراز آب دریاچه و ارزیابی ...
بیشتر
دریاچه ارومیه یکی از مهمترین و ارزشمندترین زیستبومهای آبی ایران است که در حال حاضر در شرایط بحرانی قرار گرفته و تغییرات زیادی در ویژگیها و عملکردهای آن بهوجود آمده است که افت تراز آب، کاهش بسیار شدید مساحت دریاچه و افزایش شوری آب، ازجمله این موارد است. هدف این مقاله، شناخت بهتر فرایندهای مؤثر بر نوسانات تراز آب دریاچه و ارزیابی سهم هریک از مؤلفههای تأثیرگذار است؛ ازاینرو، سیستم منابع و مصارف آب در محدوده حوضه آبریز دریاچه در قالب الگوی ونسیم طراحی شد. در طراحی الگو، اندرکنش و روابط متقابل مؤلفههای اثرگذار، شامل سدهای حوضه، برداشت از آبخوانها، و متغیرهای اقلیمی، بر سطح دریاچه در مقیاس ماهانه در بازه زمانی 1393-1378 درنظر گرفته شد. پس از واسنجی الگو، روند تأثیرگذاری هریک از متغیرها بر تراز آب دریاچه با طراحی سناریوهای مختلف ارزیابی شد. یافتهها حاکی از این است که بهرهبرداری از سدهای حوضه (26 درصد) بههمراه افزایش نیاز آبی (16 درصد) بهویژه در بخش کشاورزی، درمجموع سبب کاهش 42 درصدیِ جریان سطحی ورودی به دریاچه شدهاند. متغیرهای اقلیمی نیز سهمی معادل 16 درصد داشتهاند. در مورد نقش آبخوانهای ساحلی دریاچه نیز، هرچند آبنگاری معرف آبخوانها، روند افت تراز آبخوانها و پیشروی جبهه آب شور را در برخی از آنها نشان میدهد، بااینحال تراز آب زیرزمینی ورودی به دریاچه، مقدارِ ناچیزی بهدست آمد. لازم به ذکر است که میزان آب زهکشیشده از دریاچه به آبخوانهای مجاور همزمان با افت شدید سطح آبخوانها، بهدلیل دردسترس نبودن دادههای موردنیاز، محاسبه نشد.
علی یوسفی؛ امیر مظفر امینی؛ آمنه یادگاری؛ امید فتحی
چکیده
هرچند ایران از دیرباز با «مشکل» کمآبی روبهرو بوده، اما این مشکل در سالهای اخیر به «بحران» کمبود آب تبدیل شده است. امروزه این نگرش وجود دارد که مشکلات امروز و فردا، بیشتر از کمبود آب، پیامد حکمرانی نامطلوب هستند و راهکار اصلی خروج از بحران آب، بازنگری در نظام مدیریت آب است. دستورکار جدید مطالعات مدیریت آب با تأکید بر ...
بیشتر
هرچند ایران از دیرباز با «مشکل» کمآبی روبهرو بوده، اما این مشکل در سالهای اخیر به «بحران» کمبود آب تبدیل شده است. امروزه این نگرش وجود دارد که مشکلات امروز و فردا، بیشتر از کمبود آب، پیامد حکمرانی نامطلوب هستند و راهکار اصلی خروج از بحران آب، بازنگری در نظام مدیریت آب است. دستورکار جدید مطالعات مدیریت آب با تأکید بر ماهیت میانرشتهای، بر چارچوبی مشترک از نظریههای اقتصاد بخش عمومی، اقتصاد نهادگرا، اقتصاد سیاسی و سیاستگذاری و امور عمومی متمرکز است. هدف این مقاله، ارزیابی پایداری نظامهای حکمرانی آب در حوزۀ آبخیز زایندهرود، پیش و پس از ملی شدن آب در کشور است. روش پژوهش مقاله، مبتنیبر تلفیق دو رویکرد کمی و کیفی است و دادههای موردنیاز به دو شیوۀ اسنادپژوهی و پیمایشی از طریق مصاحبه ساختیافته با 171 کشاورز و 68 کارشناس، گردآوری شده است. نتایج بهدستآمده نشان میدهد که در نظام حکمرانی فعلی آب، اصول هشتگانۀ عدالت، اثربخشی و بازدهی، شفافیت، مسئولیتپذیری، پاسخدهی، انسجام، مشارکت، و حاکمیت قانون در شرایط مطلوبی نیست. همچنین، در این مقاله دلایل پایداری نظام حکمرانی سنتی آب تبیین شده است که میتوان از این اصول برای گذار به حکمرانی مؤثر و پایدار آب بهره جست.
سودابه سرائی؛ حسن افراخته؛ وحید ریاحی؛ حمید جلالیان
چکیده
وابستگی بخش کشاورزی به آب، غیرقابلانکار است. در عصر حاضر که عصر اطلاعات و ارتباطات نام دارد، با توجه به رشد فزاینده جمعیت و محدودیت منابع آب، بهرهگیری از دانش و فناوریهای نوین اطلاعات و ارتباطات برای تأمین غذای مردم، امری ضروری است. این مقاله با رویکردی میانرشتهای و با نگاهی به علوم کشاورزی، فناوری اطلاعات، مدیریت، و جغرافیا، ...
بیشتر
وابستگی بخش کشاورزی به آب، غیرقابلانکار است. در عصر حاضر که عصر اطلاعات و ارتباطات نام دارد، با توجه به رشد فزاینده جمعیت و محدودیت منابع آب، بهرهگیری از دانش و فناوریهای نوین اطلاعات و ارتباطات برای تأمین غذای مردم، امری ضروری است. این مقاله با رویکردی میانرشتهای و با نگاهی به علوم کشاورزی، فناوری اطلاعات، مدیریت، و جغرافیا، نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات را در بهینهسازی مصرف آب کشاورزی با بهرهگیری از روش «سیستمهای نرم» که از روشهای تفکر سیستمی در علم مدیریت است، تحلیل کرده است. مسئله آب مصرفی در کشاورزی، دارای پیچیدگی ساختاری بوده و ذینفعان مختلف، دیدگاههای متفاوتی درباره آن دارند؛ ازاینرو جزء مسائل نرم بهشمار میآید. در این مقاله به این پرسش اساسی پاسخ داده شده است که ICT از چه راهی و با چه سازوکاری میتواند به اصلاح الگوی آب مصرفی در کشاورزی کمک کند. جامعه آماری پژوهش، همه بهرهبرداران حوضه آبریز گاوخونی (145381N=) است و تعداد نمونه با فرمول کوکران برابر با 383 کشاورز برآورد شد. اطلاعات با استفاده از پرسشنامه، گردآوری، و دیدگاههای موجود و نظرات ذینفعان مسئله با انجام مصاحبههای نیمهساختاریافته با متخصصان و مسئولان سازمانهای مربوطه، شناسایی شدند. نتایج بیانگر این بود که از دیدگاه ذینفعان، ایجاد یک سامانه آبیاری میتواند از طریق اطلاعرسانی به کشاورزان و کمک به آنها در تصمیمگیریهای مربوط به آبیاری، در میزان مصرف آب توسط کشاورزان، اثرگذار باشد. بیتردید راهاندازی چنین سامانهای نیازمند هماهنگی بین دستگاههای ذیربط و آموزش و فرهنگسازی بین مخاطبان اصلی است.
علوم سیاسی
محمدرضا مرادی طادی
چکیده
بحرانِ آب یکی از جدیترین مسائل پیشِ روی بشریت است که نیاز به اقدام فوری و اصولی دارد. در این زمینه، علوم انسانی، هریک از منظری، به این مسئله پرداختهاند. در این مقاله مهمترین زاویههای روابط آب با بخشهایی از علوم انسانی و زیست جمعی انسانها برجسته شده و این مسئله با ارائه شواهد آماری، توضیح داده شده است. پرسش از نقشِ آب در زندگی ...
بیشتر
بحرانِ آب یکی از جدیترین مسائل پیشِ روی بشریت است که نیاز به اقدام فوری و اصولی دارد. در این زمینه، علوم انسانی، هریک از منظری، به این مسئله پرداختهاند. در این مقاله مهمترین زاویههای روابط آب با بخشهایی از علوم انسانی و زیست جمعی انسانها برجسته شده و این مسئله با ارائه شواهد آماری، توضیح داده شده است. پرسش از نقشِ آب در زندگی بشری و تأثیراتی که میتواند بر فرایندهای تمدنی بگذارد، و در پی آن، پرسش از چگونگی تأثیر فقدان آب بر روابط میان انسانها، دولتها، و تمدنها در کانون توجه این مقاله قرار گرفته است. البته تمرکز مفهومی مقاله بر مسئلۀ روابط آب و سیاست و بیشترین تمرکز مصداقی بر کشور ایران و منطقه خاورمیانه است. مقاله با مروری بر ادبیات پژوهش و مبانی نظری بحث نشان میدهد که بحران آب میتواند درنهایت، ماهیتِ امر سیاسی را دگرگون، و مدنیت را تبدیل به بدویت کند. این احتمال از طریق بازخوانی شواهد تجربی و مصداقهای گوناگونی همچون آب و جنگ، و آب و خشونت به راستیآزمایی گذاشته شده است. جمعبندی مقاله این است که آب باید به موضوعی برای پژوهشهای «فرارشتهای» تبدیل شود و خروجی آن همچون گونهای «مسئلهشناسی تحلیلی» در اختیار «سیاستگذاری عمومی» قرار گیرد، تا بتوان برنامهای کلان و جامع برای برخورد با این «فرابحران» تدوین کرد.
میان رشتهای
نسیم رحمان نسب امیری؛ علی اصغر پورعزت
چکیده
آب، موضوع بسیاری از بحرانهای احتمالی قرن جاری خواهد بود. کاهش ذخایر آب شیرین دنیا، به دلایل فراوان، ازجمله افزایش جمعیت، تغییرات آبوهوایی و بهویژه استفادۀ ناپایدار از منابع آب، سبب شده است که موضوع تأمین آب آشامیدنی سالم، به یکی از مهمترین دغدغههای جهانی تبدیل شود؛ دغدغهای که اهمیت آن با توجه به طرح حق بر آب آشامیدنی سالم ...
بیشتر
آب، موضوع بسیاری از بحرانهای احتمالی قرن جاری خواهد بود. کاهش ذخایر آب شیرین دنیا، به دلایل فراوان، ازجمله افزایش جمعیت، تغییرات آبوهوایی و بهویژه استفادۀ ناپایدار از منابع آب، سبب شده است که موضوع تأمین آب آشامیدنی سالم، به یکی از مهمترین دغدغههای جهانی تبدیل شود؛ دغدغهای که اهمیت آن با توجه به طرح حق بر آب آشامیدنی سالم ــ بهمنزله یکی از حقهای مهم بشری ــ بیشتر مدنظر قرار میگیرد. هرچند، تضمین حق دسترسی به آب آشامیدنی سالم و تحقق آن، یکی از تعهدات بینالمللی مهم دولتها است، اما حل بحران آب و بهویژه یافتن روشهایی برای استفادۀ پایدار از منابع آب، بدون همراهی و مشارکت همه افراد جامعه، ازجمله بخش خصوصی فعال در این عرصه بسیار دشوارتر خواهد بود. در بخش خصوصی، بهویژه شرکتهای فراملی که از توان مالی، فنی و انسانی بسیار بالایی بهرهمند هستند، در عرصه مدیریت و تأمین منابع آب، مؤثر ظاهر شدهاند؛ بنابراین، بهلحاظ اهمیت رعایت حق بر آب، بررسی موضوع مسئولیت و نقش بخش خصوصی در تحقق حق بر آب، اهمیت فراوانی دارد. مقاله حاضر با اتخاذ رویکردی میانرشتهای، مبانی حقوقی و اخلاقی مسئولیت بخش خصوصی در برابر تحقق حق آب را بررسی کرده، ماهیت و قلمرو این مسئولیت را با توجه به اهمیت سود برای شرکتهای خصوصی مدنظر قرار داده است.
زینب تمسکی
چکیده
برای تحقق مصرف بهینۀ آب، این موهبت همزمان زمینی و آسمانی، نخستین گام پیش از جستوجوی هرگونه راهکاری، توجه به ذهنیت مصرفکننده است؛ ذهنیتی که در ارتباط با عالم واقع و نحوۀ سازماندهی منابع آب شکل گرفته است. این مقاله درصدد است با رویکردی میانرشتهای، در چارچوب بررسی تاریخ شهر تهران و با دیدی مبتنیبر معماری، نحوۀ سازماندهی منابع ...
بیشتر
برای تحقق مصرف بهینۀ آب، این موهبت همزمان زمینی و آسمانی، نخستین گام پیش از جستوجوی هرگونه راهکاری، توجه به ذهنیت مصرفکننده است؛ ذهنیتی که در ارتباط با عالم واقع و نحوۀ سازماندهی منابع آب شکل گرفته است. این مقاله درصدد است با رویکردی میانرشتهای، در چارچوب بررسی تاریخ شهر تهران و با دیدی مبتنیبر معماری، نحوۀ سازماندهی منابع آب این شهر را پیش از ورود آب لولهکشی توصیف کند و ضمن این توصیف، برمبنای مفروضات دریافتشده از روانشناسی و مطالعات فرهنگی، به این پرسش پاسخ دهد که چگونه ذهنیت ایرانی دربارۀ آب بهمثابه نعمتی محدود و ارزشمند، به نگرش به آن بهمنزله منبعی نامحدود و بهآسانی دردسترس و رایگان، تغییر کرده است. به این منظور، نحوۀ سازماندهی کالبدیـفضایی آب در شهر تهران دورۀ قاجاریه از دیدی کلان توصیف شده و همچنین، ذهنیتی را که این سازماندهی قابلمشاهده در شهر در مورد آب امکانپذیر میکرد، توضیح داده شده است. علاوهبر این، با تمرکز بر نقطهای از شهر تهران در دوره قاجاریه، سازوکارهای دستیابی به آب و مشکلات هنگام بهرهبرداری آن از دیدی خرد توصیف شده و درنهایت، روند تدریجی تغییر ذهنیت در مورد آب پس از لولهکشی آن و با تغییر میزان مشاهدهپذیری منابع آب در شهر، بررسی شده است؛ تغییر ذهنیتی که بر میزان و نحوۀ مصرف کنونی، مؤثر بوده و در هر تصمیمگیریای برای بهینهسازی مصرف آب باید به راهکارهای درازمدت بازسازی آن اندیشید.
محمد باقر آرایش
چکیده
هدف اصلی این مقالۀ کیفی که به شیوۀ پدیدارشناسی انجام شده است، تحلیل محیطزیستگرایانۀ بحران آب و خشکسالی برمبنای نظریه رفتار برنامهریزیشده آجزن، از دیدگاه کشاورزان شهرستان ایلام است. الگوی بهکاررفته برای تحلیل نگرش رفتاری در این پژوهش، رفتار برنامهریزیشدۀ آجزن بوده است. در این مطالعه از تلفیق دانش روانشناسی، مردمشناسی ...
بیشتر
هدف اصلی این مقالۀ کیفی که به شیوۀ پدیدارشناسی انجام شده است، تحلیل محیطزیستگرایانۀ بحران آب و خشکسالی برمبنای نظریه رفتار برنامهریزیشده آجزن، از دیدگاه کشاورزان شهرستان ایلام است. الگوی بهکاررفته برای تحلیل نگرش رفتاری در این پژوهش، رفتار برنامهریزیشدۀ آجزن بوده است. در این مطالعه از تلفیق دانش روانشناسی، مردمشناسی و دانش فنی کشاورزی (رویکرد میانرشتهای) استفاده شده است. جامعۀ مورد مطالعه، کشاورزان شهرستان ایلام ــ که بیشترین خشکسالی را در سالهای اخیر تجربه کردهاند ــ کارشناسان مسائل آبیاری اداره کل جهاد کشاورزی شهرستان ایلام، و کارشناسان مدیریت بحران استان بودهاند. افراد مطلع از طریق روش گلولهبرفی شناسایی شدند. دادههای پژوهش به روش مصاحبه عمیق و مشاهده مستقیم جمعآوری، و براساس الگوی کلابزی تجزیهوتحلیل شدهاند. نتایج بهدستآمده نشان میدهد که کشاورزان، روشهایی سنتی و بومی مانند تغییر الگوی کشت، ذخیره علوفه، تغییر زمان کاشت، تنوع معیشت، و ترمیم جویهای آب را بهجهت سازگاری با خشکسالی و چرای مزارع خشکشده، خرید آب از همسایگان، کاهش تعداد دامها، و قطع درختان، بهمنظور مقابله با خشکی بهکار میگیرند. نتایج بهدستآمده از جامعۀ کارشناسان نشان میدهد که آنان اقداماتی را در سه مرحلۀ پیش از وقوع بحران (مدیریت تلفیقی منابع آب و ظرفیتسازی نهادی)، در حین وقوع بحران (حمایتگری هدفمند و برنامهریزی سیستمی) و پس از وقوع بحران (توسعه کشاورزی و معیشت پایدار) انجام دادهاند.