نوع مقاله : مقاله علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار تاریخ، گروه مطالعات تاریخی و محیطی، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی، سازمان سمت، تهران، ایران

چکیده

بر اساس پژوهش‌های متعددی که طی سه دههٔ گذشته در مورد سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی در ایران انجام شده، بین مردم و این سازمان‌ها شکافی قابل‌توجه وجود داشته است. این سازمان‌ها هم در اطلاع‌رسانی به مردم و هم در زمینهٔ فعالیت‌های محیط‌زیستی و افزایش دانش، بینش و مهارت مردم دچار ضعف بوده‌اند. هر چند که دلایل گوناگونی را برای این امر می‌توان در نظر گرفت؛ اما دولت به عنوان عام‌ترین نهاد کشور که گاه از آن با عنوان نهاد نهادها یاد می‌شود نقش بی‌بدیلی در کارایی یا عدم کارایی این سازمان‌ها بازی می‌کند. نحوهٔ نگاه دولت به سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی و شیوهٔ سیاست‌گذاری در مورد آن‌ها به‌ویژه در بُعد قانون‌گذاری می‌تواند سبب شکوفایی این سازمان‌ها و افزایش بهره‌وری آنها گردد و یا در مسیری متضاد پیش رود. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق تاریخی و با رجوع به قوانین و مقررات مرتبط با سازمان‌های مردم‌نهاد و نیز با به‌کارگیری برخی از اسناد برنامه‌ای و گردآوری داده‌ها از طریق روش کتابخانه‌ای به‌دنبال بررسی نحوهٔ مواجههٔ دولت با این سازمان‌ها و نتایج آن است. یافته‌ها نشان می‌دهد که دولت ایران به دلیل میل به تمرکزگرایی در قوانین و آیین‌نامه‌های صادره، ضمن محدود کردن حیطه فعالیت و اقدام سازمان‌های مردم‌نهاد، امکان دخالت دولت در امور آنها و سلب استقلالشان را فراهم آورد. نتیجهٔ دخالت دولت در امور این سازمان‌ها چیزی نبود جز ضعف روز افزون سازمان‌های مردم نهاد، پایین آمدن کارایی‌شان و بی‌انگیزگی آنها از یکسو و ناتوانی آنها در برقرار ارتباط مؤثر با مردم و ترویج فرهنگ حفاظت از محیط‌زیست از سویی دیگر.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اندوز، احمد (1397). بررسی وضعیت تربیت زیست‌محیطی در مدارس: نمونه موردی مدارس متوسطه شهر ایلام. رشد آموزش زیست‌شناسی، 32 (1)، 57-59.
بحرینی، سیدحسین؛ و امینی، فرهاد (1379). نقش سازمان‌های غیردولتی زیست‌محیطی در دستیابی به مشارکت مردمی به منظور حفاظت از محیط‌زیست ایران. محیط‌شناسی، 26(26)، 35-49.
جوکار، گلناز؛ و میردامادی، مهدی (1389). دیدگاه دانش‌آموزان دختر دبیرستان‌های شهر شیراز نسبت به حفاظت از محیط‌زیست. ترویج و آموزش کشاورزی، 3 (1)، 1-13.
حسینی، سیدمحسن (1382). امکان‌سنجی ایجاد سازمان‌های غیردولتی حفاظت از محیط‌زیست و منابع طبیعی. محیط‌شناسی، 29 (31)، 105-114.
دای، تامس (1387). مدلهای تحلیل سیاستگذاری عمومی (ترجمه سویل ماکویی). فصلنامه مطالعات راهبردی، 11 (39)، 43-74.
دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست (1382). بررسی و تحلیل عملکرد تشکل‌های غیردولتی زیست محیطی در سال 1382. تهیه و تنظیم لقمان رشیدپور، تهران: دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست.
دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست (1382). گزارش عملکرد تشکل‌های غیردولتی زیست‌محیطی در سال 1381. تهران: سازمان حفاظت محیط زیست.
دلاپورتا، دوناتلا و دیانی، ماریا (1384). مقدمه‌ای بر جنبش‌های اجتماعی (ترجمه محمدتقی دلفروز). تهران: کویر.138.
راعی، مسعود؛ و عطریان، فرامرز (1393). استقلال سازمان‌های غیردولتی در نظام حقوقی ایران، فرانسه و سوئیس. مطالعات حقوق تطبیقی، 5 (2)، 379-400. doi: 10.22059/JCL.2014.52948
رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین (1394). مطالعه تطبیقی وضعیت حقوقی سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران و فرانسه از تأسیس تا فعالیت. مطالعات حقوق تطبیقی، 6 (2)، 541-567. doi: 10.22059/JCL.2015.55775
رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین (1396). حضور سازمان‌های مردم‌نهاد در فرایند کیفری در پرتو قانون آیین دادرسی کیفری. مجله حقوقی دادگستری، 81 (99)، 139-167.doi: 10.22106/jlj.2017.29231
سازمان برنامه و بودجه (1378). سند برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1379-1383). پیوست شماره 2 لایحه برنامه. ج 1. تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی- اجتماعی و انتشارات.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور  (1382). گزارش اقتصادی سال 1381 و نظارت بر عملکرد سه ساله اول برنامه سوم توسعه. ج 1، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1380). گزارش اقتصادی سال 1379. ج 2. تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، معاونت امور پشتیبانی، مرکز مدارک علمی و انتشارات.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1383). گزارش اقتصادی سال 1382 و نظارت بر عملکرد چهار سال اول برنامه سوم توسعه. ج 1. تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، معاونت امور اداری و مالی، دفتر انتشارات علمی و مدارک تخصصی.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1384). گزارش اقتصادی سال 1383 و نظارت بر عملکرد پنج‌ساله برنامه سوم توسعه. ج 1. تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، معاونت امور اداری، مالی و منابع انسانی، مرکز مدارک علمی، موزه و انتشارات.
سامانه قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران. آیین‌نامه اصلاحی ثبت مؤسسات و تشکیلات غیر تجارتی، قابل دسترس درhttps://qavanin.ir/Law/TreeText/190727
صالحی، صادق؛ و شاطری، پروانه (1402). سرمایه فرهنگی و مشارکت اعضای سازمان‌های مردم‌نهاد محیط زیستی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 16 (1)، 137-166. doi: 10.22035/jicr.2023.2982.3321
غفاری، مسعود؛ و ایگدر، افسانه (1396). دولت توسعه‌گرا پیش‌نیاز تحقق حکمرانی خوب. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. 10 (1)، 103-124. doi: 10.22631/isih.2018.2604.3000
قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1379-1383) (1382) .بی‌جا: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.
گل محمدی، احمد (1392). چیستی، تحول و چشم‌انداز دولت. تهران: نشر نی.
گیدنز، آنتونی (1387). جامعه‌شناسی (ترجمه منوچهر صبوری). تهران: نی.
لاهیجانیان، اکرم‌الملوک و دیگران (1389). بررسی ساختار و عملکرد سازمان‌های غیردولتی زیست‌محیطی و نقش آن‌ها در فرایند توسعه شهری استان تهران. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 12 (3)، 101-111.
محمدی، سعدی (1398). شناسایی و تحلیل موانع مؤثر بر گسترش فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد زیست محیطی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: انجمن سبز چیا در شهرستان مریوان). جغرافیا و توسعه، 17 (55)، 211-231. doi: 10.22111/GDIJ.2019.4585
مرزبان، آمنه و دیگران (1398). ارزیابی سطح آگاهی و رفتارهای زیست‌محیطی شهروندان: مطالعه موردی جمعیت شهر یزد. انجمن علمی بهداشت محیط ایران، 1. (1)، 17-30.
مرکز پژوهش‌های مجلس (بی‌تا). «آیین‌نامه اجرایی بند ب ماده 104 قانون برنامه سوم». قابل دسترس درhttps://rc.majlis.ir/fa/law/show/121037
مرکز پژوهش‌های مجلس (بی‌تا). «آیین‌نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمان‌های غیردولتی». قابل دسترس در https://rc.majlis.ir/fa/law/show/123764
مرکز پژوهش‌های مجلس (بی‌تا). طرح نحوه صدور مجوز تأسیس تشکل‌های غیردولتی، قابل دسترس در https://rc.majlis.ir/fa/law/show/129769
مرکز پژوهش‌های مجلس (بی‌تا). قانون فعالیت احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته‌شده. قابل دسترس در https://rc.majlis.ir/fa/law/show/90226
مرکز پژوهش‌های مجلس (بی‌تا). متمم قانون اساسی مشروطه. قابل دسترس در https://rc.majlis.ir/fa/law/show/133414
مرکز پژوهش‌های مجلس. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (بی‌تا). قابل دسترس در https://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution
مسعودی­زاده، فاطمه و دیگران (1395). ارزیابی عوامل ساختاری و عملکرد تشکل­های غیردولتی زیست محیطی از دیدگاه اعضا: مورد مطالعه استان خوزستان. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 2 (47)، 355-362.
میگدال، جوئل (1396). دولت در جامعه (ترجمه محمد تقی دلفروز). تهران: کویر.
وبر، ماکس (1384). اقتصاد و جامعه (ترجمه عباس منوچهری و دیگران). تهران: سمت.
وحیدی، مجید؛ و قلجی، حسن (1392). بررسی و نقد الگوهای کلان سیاست‌گذاری عمومی و قابلیت‌های کاربست آن در ایران. فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 4(3).
وروایی، اکبر و دیگران (1395). مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد در فرایند کیفری، تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری. 2(88)، 27-43.
Aeini, B., Moosavand, M., Heidari, A., & Sabbar, S. (2023). Respecting Employee Privacy and Professional Productivity: a Grounded Theory Study in Iran. Cadernos de Educação Tecnologia e Sociedade, 16(4), 1268-1279.
Cleary, S. (1997). The Role Of NGOs under Athoritarian Political Systems. London: Palgrave macmillan
Dryzek, J. S. (2013). The Politics of The Earth: Environmental Discources. Oxford: Oxford University Press.
Lewis, D., & Kanji, N. (2009). Non-Governmental Organizations and Dewelopment. New York: Routledge.
Moosavand, M., Aeini, B., & Sabbar, S. (2020). Future of AI and human agency: A qualitative study. Journal of Cyberspace Studies4(2), 189-210. doi: 10.22059/jcss.2020.96575
CAPTCHA Image