نوع مقاله : مقاله علمی ـ پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه یزد

چکیده

بحث از روش شناخت پدیده‌­های طبیعی، انسانی و اجتماعی همواره یکی از مجادله‌برانگیز‌ترین مباحث در میان دانشمندان علوم مختلفبوده است. پارادایم‌های روش‌شناسانه متفاوت هرکدام براساس مبانی هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی متفاوت بدین مسأله پرداخته‌اند. پارادایم اثبات‌گرایی (پوزیتیویستم)، به جهان یگانه مستقل از ذهن باور دارد، در نتیجه علم را واحد می‌داند، بر همین اساس روش‌های علوم طبیعی را بر علوم انسانی و اجتماعی تحمیل می‌نماید. در مقابل پارادایم معناکاوی (هرمنوتیک) جهان انسانی را از جهان طبیعی متفاوت می‌داند، از این رو روش علوم انسانی (تأویل) و علوم طبیعی (تبیین) را از هم متمایز می‌سازد اما از نیمه دوم قرن بیستم پارادایم دیگری با عنوان «واقع‌گرایی انتقادی» شکل گرفته است که بیشتر با تحقیقات روی باسکار پیوند خورده است. این پارادایم تلاش دارد با فرا رفتن از دوگانه ­انگاری روشی و بهره­‌گیری از هستی‌­شناسی پوزیتیویستی و شناخت‌­شناسی هرمنوتیکی به رویکردی میان‌رشته­‌ای در باب شناخت دست یابد. بر این اساس، مقاله حاضر این پرسش‌ها را طرح می‌نماید که آیا واقع‌گرایی انتقادی را می‌توان به‌مثابه روش‌شناسی میان‌رشته‌ای تلقی نمود؟ آیا این پارادایم می‌تواند دانش میان‌رشته‌ای تولید کند؟ در نگاه نخست پاسخ این مقاله بدین پرسش مثبت است. از این رو، مقاله حاضر با بهره از روش اصل موضوعی تلاش می‌کند تا قابلیت مفروضات و گزاره‌های واقع‌گرایی انتقادی به عنوان روشی میان‌رشته‌ای - به‌ویژه در حوزه علوم انسانی و اجتماعی - را نشان دهد. مهم‌ترین استدلال نوشتار حاضر این است؛ مبانی هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی چندلایه در پارادایم واقع‌گرایی انتقادی، نهایتاً به روش‌شناسی چندلایه ختم می‌گردد که سنگ بنای تولید دانش میان‌رشته‌ای می‌باشد. مهم‌ترین یافته مقاله حاضر بدین قرار است: گزاره‌های پارادایم روشی واقع‌گرایی انتقادی نه تنها زمینه دانش میان‌رشته‌ای را فراهم می‌آورد بلکه به همان قوت گزاره‌های پارادایم‌های روشی اثبات‌گرایی و هرمنوتیک است؛ بدین معنا که این گزاره‌ها دارای سازگاری، استقلال و تمامیت هستند.

کلیدواژه‌ها

احمدی، بابک (1380). ساختار و هرمنوتیک، تهران: گام نو.
ادموندز، دیوید و آیدینو، جان (1390). ویتگنشتاین - پوپر ماجرای سیخ بخاری (ترجمه: حسن کامشاد). تهران: نشر نی.
استرول، اورام (1387). فلسفه تحلیلی در قرن بیستم (ترجمه: فریدون فاطمی). چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
بنتون، تد و یان، کرایب (1384). فلسفه علوم اجتماعی (ترجمه: شهناز مسمی‌پرست و محمود متحد). تهران: انتشارات آگه.
بیلیس، جان و اسمیت، استیو (1383). جهانی‌شدن و سیاست، روابط بین‌الملل در عرصه نوین (ترجمه محمدرضا راه‌چمنی و دیگران). تهران: نشر امور معاصر.
پالمر، ریچارد (1387).  علم هرمنوتیک (ترجمه: محمدسعید کاشانی حنایی). چاپ چهارم، تهران: هرمس.
پوپر، کارل (1388). منطق اکتشاف علمی (ترجمه: سیدحسین کمالی). چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
تریگ، راجر (1386). فهم علم اجتماعی (ترجمه: شهناز مسمی‌پرست). تهران: نشر نی.
حقیقت، سیدصادق (1387). روش‌شناسی در علوم سیاسی. قم: دانشگاه علوم انسانی مفید.
دریفوس، هیوبرت و رابینو، پُل (1387). میشل فوکو: فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک (ترجمه: حسین بشیریه). چاپ چهارم، تهران: نشر نی. 
ریکور، پُل (1373). زندگی در دنیایِ متن، شش گفتگو، یک بحث (ترجمه‌: بابک احمدی). تهران: نشرِ مرکز.
ریکور، پُل (1379). هرمنوتیکِ مدرن؛ گزینه جستارها (ترجمه: بابک احمدی و دیگران). تهران: نشرِ مرکز.
سیدامامی، کاووس (1387). پژوهش در علوم سیاسی چاپ دوم. تهران: دانشگاه امام صادق؟ع؟.
فروند، ژولین (1387). نظریه‌های مربوط به علوم‌انسانی (ترجمه: علی‌محمد کاردان). چاپ‌پنجم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فی، برایان (1386). فلسفه امروزین علوم اجتماعی: یک رهیافت چندفرهنگی (ترجمه: خشایار دیهیمی). چاپ سوم، تهران: طرح نو.
کارناپ، رودلف (1361). غلبه بر متافیزیک از طریق تحلیل منطقی زبان در پوزیتویسم منطقی (ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی). چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کبوب، فدل (1390). ماهیت علوم اجتماعی در رئالیسم انتقادی باسکار (ترجمه: رضا ماحوزی). فصلنامه پژوهش‌های علوم انسانی نقش جهان، دانشگاه اصفهان، شماره 24.
لیتل، دانیل (1386). تبیین در علوم ‌اجتماعی (ترجمه: عبدالکریم‌سروش). چاپ‌چهارم، تهران: صراط.
مرتضوی، سیدخدایار (1386). تبیینِ روش‌شناسی اندیشه سیاسی از منظرِ کوئنتین اسکینر. پژوهش‌نامه علوم سیاسی، سالِ سوّم، 1(9)، 159-191.
مشیرزاده، حمیرا (1391). تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، چاپ هفتم، تهران: سمت.
معینی علمداری، جهانگیر (1385). روش‌شناسی نظریه‌های جدید در سیاست.تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
منوچهری، عباس و همکاران (1392). مقالۀ انتقادی _ هنجاری. رهیافت و روش در علوم سیاسی، چاپ چهارم، تهران: سمت.
موسوی، سیدمحمد (1384). هرمنوتیک، پیش‌زمینه‌ها و تحولات آن. فصلنامه پژوهش‌های فلسفی _ کلامی، 7(2)، 141-156.
نبوی، لطف‌اله (1384). مبانی منطق و روش‌شناسی. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
واعظی، احمد (1386). درآمدی بر هرمنوتیک.تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
وان، هاروی (1377). هرمنوتیک و تاریخچه آن (ترجمه: مریم امینی). ماهنامه کیان، شماره 42، 33-39.
های، کالین (1390). ساختار و کارگزار. روش و نظریه در علوم سیاسی (تألیف: دیوید مارش و جری استوکر)، (ترجمۀ امیرمحمد حاجی یوسفی). تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
Archer. M. (1995).Realist social Teory: The Morpoogenetic, Approach, Cambrdge: cambrdge university press.
Baum, W. M. (2005).Understanding behaviorism: Behavior, culture and evolution. Blackwell.
Bhaskar. R. (1975). A Realist teory of science. London & New York: verso.
Bhaskar. R. (1978). A Realist theory of science (2nd eds.). hassock: Harvester press ets.
Bhaskar. R. (1979). The possibility of Naturalism. A philosophical criticue of the contemporary human sciences. Brighton: the harvester press.
Bhaskar. R. & others (2010).Interdisciplinarity and climate change, transforming knowledge and practice for our global fufure. Routledge taylor and francis group, London and New York.
Bryant, C. (1985). Positivism in Social Theory and Research, New York: Martins Press.
Danermark, B., Ekstrom, M., Jakobsen, L., Karlsson, J. C. (1997). Att forklara samballet. Studentteratur, lund.
Dilthey, W. (1923). Die Entstehung der Hermeneutik, Gesammelte Schriften, Bd. V, B.G. Teubner, Leipzig and Berlin, Translate by Thomas Hall, pp 323-331.
Gadamer, H. G. (1989). Truth and Method (Joel Weinsheimer & Donald G. Marshall Trans.). New York: Seabury Press.
Delanty, G. and Strydom, P. (2003). Philosophy of social science. The classic & contemprory, reading, Maidenhead, Philadelphia, open university press.
Jefferies, B. (2011).Critical realism- an empirical realist critique. Manchester Metropolitan University Business School, pp1-11.
Kuhn, T.S. (1996). The Structure of Scientific Revolutions (3rd edition). Chicago: University of Chicago Press.
Marsh, D. & Stoker, G. (2002).Theory and Methds in Political science. Palgrave Macmillan.
Nicholas H. Hedlund de Witt. (2012). Crirical realism, a synoptic overwiew and resource guide for integral scholars, Meta Integrate Foundation, Integral Research Center, resours paper.
Pratschke, J. (2003). Reallistic models? Critical realism and statistical models in the social sciences, The University of Piurgh Press, pp13-38.
Popper, K. (1969). Conjectures and Refutation. New York: Harper and Row.
Ricoeur, P. (1991). From Text to Action: Essays in Hermenutics. North Western University Press.
Ricoeur, P. (2010). Existance and Hermeneutics, In The Conflict of Interpretations: Essays in Hermeneutics, Northwestern University Press, 2010, the University of Michigan.
Skinner, B. F. (1984). The operational analysis of psychological terms.Behavioral and Brain Sciences, 7 (4), 547–81.
Skinner, Q. (1998). Meaning and understanding in the history of ideas, Meaning and Context. Edited by James Tully, New Jersey: Princeton University Press.
Soren, J. (2005).Critical Realism as an approach to Unfolding empirical Finding: Thoughts on Fieldwork in south on SMEs an Environment. The Journal of Transdisciplinary Environment Studies, 4(1), 1-9.
Talor, C. (1985). Interpretation and the Sciences of Man, in Philosophy and the Human Sciences, Cambrdge: University Press.
Vass, D. E. (2004). Re-examining Bhaskars three ontological domains: the lessons from emergence, presentation at IACR conference, Cambridge.
Weldon, T. D. (1995). The Vocabulary of Politics. Harmondsworth: Penguin Books.
Wilson, E. O. (1998). Consilience: The Unity of Knowledge. New York: Kenopf.
CAPTCHA Image